Bet ganet en un tiegezh en e aes, e Paris ma talc'he e dud ul leti, mab henañ tri a vugale e oa. Xavier hag e ziv c'hoar : Florence, "Cosy", ha Marjolaine, "Fofi", a oa ur familh unan. Brezel 1914-1918 a zlee bout un darvoud poanius evit ar familh-mañ eus ar Reter. Tad Xavier a oa bet aezhennet ken na varvas da heul ar brezel e 1936. Evel ul lod mat a re "Poilus" all ne zlee kaout e ehan kentañ nemet e 1916 ! D'ar c'houlz-hont eo e voe graet ar skeudenn-mañ :
Darempredoù kentañ Xavier HAAS gant an arz zo dleet da vreur e vamm, livour donezonet hogen gouvidek a veve en adraoñ an tiadur. E 1919, e Sarzhav (bro Wened), e tizoloas Breizh hag e voe gounezet dezhi e doug ur prantad bras er C'hoedig ma klaske addont e-barzh diwar ul louetvelfo tapet d'an oad a 6 vloaz en Elzas. Ar c'hleñved-se a zlee cheñch penn d' e vuhez. E Breizh, d' ar c'houlz-se e reas anaoudegezh gant ar Xavier all : Xavier de LANGLAIS (LANGLEIZ) a zlee emunaniñ gant an triad.
E fin ar c'hrennoad (1925) e tiwanas o mignoniezh, ha biskoazh ne c'hwitas. Pa vezent pell e kenskrivent e-leizh. Un deiz bennak e vo embannet o lizheroù marse. O c'harantez evit an Arz hag evit Breizh ne reas nemet o zostaat an eil egile. Xavier de LANGLAIS a gustume lavarout : "Dindan e neuz wan e kuzhe ur pivizik a spered divoutin. Eeun e oa e galon hag anat e hegarated. Ur c'heneil eo bet a dra sur. "
Xavier HAAS zo bet degemeret e skol Arzoù Kaer Paris ma ne chomas ket pell. E-kerz e studioù e Paris e voe Xavier de LANGLAIS un ostiz aketus e ti HAAS. Mare an dinec'h e oa, o fevar o seniñ hag oc'h ober c'hoariva.
O soñjal ennañ hag en e ziaesterioù e tiviz e dud lakaat sevel un ti gounit, gant an adeiladour, an aotrou Abella, straed Cassini. Ar ranndioù zo aozet evit arzourion gant labouradegoù ha mogerioù gwer. E 1930 e oa echu ar savadur ha kinklet brav eo gant ur c'houriblenn dorgennek gant Xavier HAAS. He gwelout a c'haller c'hoazh er straed d'an niverenn 12.
Daoust d'an trubuilh en doa eñ torret, e oberenn nend eo bet nemet meuleudi ar vuhez hag ar gened. Livour ha kizeller, e feiz a lakae en e vicher. Krouiñ a rae hep mall gant karantez ha hep klask korvo. Evel Xavier de LANGLAIS e plije dezhañ an oberennoù graet mat. En hevelep skol e oant bet kelennet. En tu all d'an un awen, o estlamm kenetreze a levezone o labourioù. O daou ez emezeljont e strollad AR SEIZ BREUR, savet e 1927 gant Jeanne MALIVEL ha René-Yves CRESTON, ma teuas arzourion all e-leizh mennet holl da neveziñ an Arz breizhek en ur chom feal d'e ene.
Xavier HAAS zo manet dreist-holl war e lerc?h kizelladurioù nerzhet war goad :
- Ur steudad sent Breizh ;
- Ur gartenn Vreizh arlivet gantañ e unan gant ar gwispon ;
- Ur programm "Bleun Brug" (kendalc'h keltiek) ;
- Skeudennoù e kelaouennoù : "Ololé", "La Bretagne", "Sked, Feiz ha Breiz" ;
- Ur skeudennadur dre zourlivadur "Pionniers Celtes" gant G. Toudouze, diembann ;
- Ur gontadenn, "Lommig", skrivet ha skeudennet gantañ, Skridoù Breizh, 1943 ;
- Ur skeudennadur, "Gwinizh hepken", gant Marianna Abgrall, Al Liamm, 1962 ha
- Sevenidigezh gant Herri Caouissin eus "Breizh, visions d'histoire", Melezour Breizh 1969, o daou embannet war-lerc'h e varv.
Oberennoù all disheñvel krenn en deus krouet :
- "Diorama de Bretagne" e stal Vreizh an Diskouezadeg Hollvedel 1937 ;
- Banniel sant Gildwen, paeron ar Vretoned divroet, 1950.
-Kalz a reas ivez evit ar c'hoariva brezhonek hag e krouas patromoù ha gwiskamantoù evit ar Bleun Brug, 1937-1939 : "Kevrin Yann Landevenneg", "Fostus an Doktor Daonet" (Marlowe-R.Hemon), "Koroll ar Vuhez hag ar Maro" (Xavier de LANGLAIS, 1939).
-Un toullad livadurioù dre c'hlaoutresañ ez eus manet a du 'rall war e lerc'h.
Tugdual de LANGLAIS
Troidigezh: Gwenhael ar MENTEG
treset gant Xavier DE LANGLAIS.
Sommaire Xv H.
